Νέος δικαστικός χάρτης: Τι προβλέπει το σχέδιο νόμου του υπουργείου Δικαιοσύνης

Τον νέο δικαστικό χάρτη ανακοίνωσε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ο οποίος έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα στον χώρο της Δικαιοσύνης με στόχο να βελτιώσει τον δείκτη στον χρόνο απονομής της προς όφελος πρωτίστως των πολιτών.

Στους βασικούς στόχους του νομοσχεδίου είναι η μείωση του χρόνου έκδοσης τελεσίδικης απόφασης από τις 1482 ημέρες σε 900, με σκοπό στα επόμενα 4 χρόνια να μειωθεί στις 637 ημέρες που είναι Ευρωπαϊκός μέσος όρος.

Το νομοσχέδιο έχει τρεις βασικές τομές, ωστόσο η σημαντικότερη και εκείνη που έχει συγκεντρώσει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, δηλαδή των ειρηνοδικών και πρωτοδικών.

Αναλυτικά το νομοσχέδιο

1.Μεταρρυθμιστικό σχέδιο και Νέος Δικαστικός Χάρτης για ταχύτερη δικαιοσύνη

Η ενδυνάμωση του Κράτος Δικαίου, όπως και η Δημοκρατία, δεν είναι αφηρημένο σχήμα ούτε πολιτική ρητορεία αλλά η συστηματική και έμπρακτη προσπάθεια θεσμικών τομών, αλλαγών και παρεμβάσεων που, ανάμεσα σε άλλα, αναβαθμίζουν διαρκώς την ποιότητα και την ταχύτητα της Δικαιοσύνης.

Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια που έχει αναλάβει η κυβέρνηση για την επιτάχυνση στον χώρο της ελληνικής δικαιοσύνης βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ο σχεδιασμός είναι πολύπλευρος και συνδυαστικός: Θεσμικές αλλαγές στους Κώδικες του Ποινικού, Αστικού και Διοικητικού Δικαίου, ολοκλήρωση της Ψηφιακής Δικαιοσύνης, ενίσχυση και ανανέωση των κτιριακών και υλικοτεχνικών υποδομών και ενίσχυση του προσωπικού των δικαστικών υπαλλήλων για την καλύτερη λειτουργία των δικαστηρίων.

Με το παρόν νομοσχέδιο ενοποίησης του α’ βαθμού δικαιοδοσίας και τη χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων, επιχειρείται η επιδραστικότερη όλων μεταρρυθμιστική τομή καθώς εξορθολογίζει στη βάση του το δικαστικό σύστημα της ελληνικής πολιτείας. Για πρώτη φορά, ο Δικαστικός Χάρτης της χώρας αναμορφώνεται ουσιαστικά, έχοντας πλέον ενοποιημένη, συγκεντρωμένη, αυξημένη ποιοτικά και ποσοτικά την πρωτοβάθμια δομή των δικαστών, με τρόπο που καθιστά πιο εύρυθμη, ταχύτερη και αποτελεσματική τη λειτουργία των δικαστηρίων της πρωτοβάθμιας, ποινικής και πολιτικής, ελληνικής δικαιοσύνης.

Ο Νέος Δικαστικός Χάρτης είναι η ατμομηχανή των μεταρρυθμίσεων στον χώρο της δικαιοσύνης. Θα δώσει ώθηση και θα κρίνει την αποδοτικότητα και των λοιπών μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων, που εξελίσσονται, και οι οποίες θα συμβάλλουν συνολικά σε μια νέα εποχή για την ελληνική δικαιοσύνη.

2. Ο χωρισμός του α’ βαθμού δικαιοσύνης στην Ελλάδα

Μέχρι σήμερα, η πρωτοβάθμια δικαιοσύνη, κρισιμότατη βαθμίδα για την επιτάχυνση του δικαστικού συστήματος, ήταν διχοτομημένη σε δύο τύπους δικαστών-δικαστηρίων, Ειρηνοδίκες και Πρωτοδίκες - Ειρηνοδικεία και Πρωτοδικεία. Η διχοτόμηση αυτή αποτελεί γέννημα του 19αι, αντανάκλαση παλιών εποχών και δυνατοτήτων, η δε ανάγκη να ξεπεραστεί είχε διαπιστωθεί εδώ και 114 χρόνια, επί Ελευθερίου Βενιζέλου, χωρίς να γίνει κατορθωτή.

Μέχρι τώρα, οι 916 ειρηνοδίκες εκδίκαζαν το 20% των αστικών υποθέσεων και το υπόλοιπο 80% μαζί με τις ποινικές υποθέσεις σε πρώτο βαθμό, οι 1200 πρωτοδίκες.

Η ισχύουσα λοιπόν δικαστική διχοτόμηση σε ειρηνοδίκες και πρωτοδίκες αποδυνάμωνε το πρωτοβάθμιο δικαστικό δυναμικό εξαιτίας της ανισοκατανομής της δικαστικής ύλης και αδυναμίας εκδίκασης ποινικών υποθέσεων και άσκησης ανακριτικού έργου από τους ειρηνοδίκες, με τελικό αποτέλεσμα, η ασυμμετρία εισερχομένων υποθέσεων στο πρωτοβάθμιο δικαστικό προσωπικό να οδηγεί σε μεγάλες καθυστερήσεις στις πρωτόδικες αποφάσεις.

3. Η ενοποίηση του α’ βαθμού δικαιοσύνης στην Ελλάδα

Σήμερα, ενοποιούμε τους πρωτοβάθμιους δικαστές, με αναβάθμιση των ειρηνοδικών σε πρωτοδίκες, αφήνοντας πίσω μας την παρωχημένη, αντιπαραγωγική και αχρείαστη διάκριση τους. Στέλνουμε στην πρώτη γραμμή μάχης 1000 περίπου πρώην ειρηνοδίκες, οι οποίοι με κατάλληλη κατάρτιση θα μπορούν να κάνουν πλέον το σύνολο της δουλειάς των πρωτοδικών και να δικάζουν ταυτόχρονα ποινικές και πολιτικές υποθέσεις.

Έτσι με την ενοποίηση διπλασιάζεται η «δεξαμενή» των δικαστών και θα υπάρχουν πλέον συνολικά 2100 πρωτοδίκες , με καταλυτική επίδραση στην ταχύτητα έκδοσης των πρωτοβάθμιων αποφάσεων.

Η προτεινόμενη, λοιπόν, ενοποίηση είναι μεταρρυθμιστική τομή που λύνει μια μεγάλη ιστορική εκκρεμότητα και ταυτόχρονα, ενισχύοντας δομικά και λειτουργικά το δικαστικό μας σύστημα, αυξάνει σημαντικά την ποιότητα και τις επιδόσεις του.
Ο ενιαίος πρώτος βαθμός στην ελληνική δικαιοσύνη, με την αξιοποίηση του διαθέσιμου πλέον ανθρώπινου δικαστικού δυναμικού, εκτιμούμε ότι θα οδηγήσει σε σημαντικά οφέλη. Η συνδυασμένη απόδοση όλων πλέον των πρωτοβάθμιων δικαστών (ειρηνοδικών+πρωτοδικών) εκτιμάται ότι μετά την ενοποίηση μπορεί ν’ αυξηθεί μέχρι και 17%. Επίσης, το ποσοστό εκκαθάρισης των νέων πρωτοδικείων (περαιωθείσες προς εισερχόμενες υποθέσεις) αναμένεται ν’ αυξηθεί μέχρι και 24% μετά την ενοποίηση.

4. Χωροταξική αναδιάρθρωση δικαστηρίων

Σε ό,τι αφορά την αναδιάρθρωση και κατανομή των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων, ως απόρροια της ενοποίησης, παύουν να υπάρχουν ειρηνοδικεία. Αυτό οδηγεί συνολικά σε μια ορθολογική μείωση του αριθμού των πρωτοβάθμιων δικαστικών σχηματισμών από 217 σε 111.

Βασικός κανόνας της χωροταξικής κατανομής των δικαστηρίων είναι ότι κάθε περιφερειακή ενότητα (πρώην νομός) θα έχει κεντρική έδρα Πρωτοδικείου (Κεντρικό Πρωτοδικείο), στην οποία θα υπάγεται το σύνολο πλέον των πρωτοβάθμιων δικαστών, με όρια αρμοδιότητάς της τα όρια της περιφερειακής ενότητας (πρώην νομού).

Προβλέπονται, επίσης, παράλληλη και περιφερειακή έδρα Πρωτοδικείου σε περιοχές όπου υπάρχουν ανάγκες προκειμένου ν΄ αντιμετωπιστούν ειδικά θέματα απόστασης, κτιριακών υποδομών, κ.α. και ιδιαιτέρως λόγοι εθνικής σημασίας όπως στα σύνορα και στα νησιά (Έβρος, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες).

Σε ό,τι αφορά στην περιοχή της Αττικής, ειδικά για την Αθήνα και τον Πειραιά: Τίθεται σε εφαρμογή ο διαχωρισμός του Πρωτοδικείου Αθηνών (υπό ενιαία διοίκηση) σε Ποινικό, που θα στεγαστεί στην Ευελπίδων, και Πολιτικό με έδρα στη Λουκάρεως, στο κτίριο που στεγάζονται σήμερα το Ειρηνοδικείο Αθηνών και τμήμα του Πρωτοδικείου.

Στην Αθήνα θα λειτουργήσουν από 16/9/2024 τρία (3) περιφερειακά Πρωτοδικεία με έδρες το Μαρούσι, το Κορωπί και το Περιστέρι με πλήρη αρμοδιότητα από 01/01/2026. Μέχρι τότε θα λειτουργούν ως περιφερειακές έδρες Πρωτοδικείων με την καθ’ ύλην αρμοδιότητα των πρώην Ειρηνοδικείων (20.000 ευρώ). Αντίστοιχα στον Πειραιά θα λειτουργήσουν δύο (2) περιφερειακά Πρωτοδικεία με έδρα την Καλλιθέα και τα Μέγαρα.

5. Εξέλιξη πρωτοβάθμιων δικαστών και διοίκηση δικαστηρίων

Σχετικά με την πορεία εξέλιξης των δικαστών α’ βαθμού προβλέπεται ή ύπαρξη παράλληλων (χωριστών) επετηρίδων, πρώην Ειρηνοδικών και Πρωτοδικών. Οι πρώην Ειρηνοδίκες, εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να υποβάλλουν αίτηση προς το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο για ένταξη στην επετηρίδα των Πρωτοδικών και να εισέρχονται στο τέλος της επετηρίδας αυτής.

Τέλος σχετικά με τη διοίκηση των δικαστηρίων, οι προϊστάμενοι δικαστών σχηματισμών, απαλλάσσονται από την ενασχόληση και εκτέλεση πρόσθετων, μη δικαιοδοτικών καθηκόντων διαχειριστικής φύσεως, όπως έλεγχος συμβάσεων προμηθειών, επισκευή και συντήρηση κτιρίων, θέρμανση, κλιματισμός κ.α.